سازمان بورس از دیروز تا امروز

به منظور اینکه درک روشنی از سازمان بورس و کلا بورس داشته باشیم، در ابتدا باید یک آشنایی مختصر با تاریخچه بورس داشته باشیم. لذا در این مقاله ابتدا به صورت خلاصه تاریخچه بورس در جهان و ایران توضیح داده می‌شود.

تاریخچه بورس در جهان

ایده اولیه تشکیل بورس توسط بازرگانان اروپایی و بعد از ضرر دیدن آن‌ها از فعالیت‌های تجاریشان مطرح شد؛ در واقع این بازرگانان به دنبال راه حلی بودند که ضرر خودشان را به سطح حداقلی برسانند. در نهایت این افراد به این نتیجه رسیدند که سایرین را در فعالیت‌های خودشان شریک کنند تا بتوانند ضرر خودشان را به حداقل برسانند.

این کار به مرور زمان جنبه‌ی قانونی پیدا کرد و در نهایت شرکت‌های سهامی پدید آمدند. برای اولین بار یک شرکت روسی در سال 1353 میلادی ریسک قابل توجهی را پذیرفت؛ این شرکت تصمیم گرفت کالاهایی را بدون اینکه آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و در نتیجه احتمال ضرر این شرکت قابل توجه بود. این شرکت سرمایه‌ی لازم را از عده‌ای تاجر تأمین کرد و سود و زیان هر فردی براساس درصد مشارکتش تعیین شد و این تجربه با موفقیت همراه بود.

این تجربه موفق منجر به استقبال بیشتر از این نوع مشارکت شد. به همین دلیل به ایجاد مراکزی نیاز پیدا شد که بتوانند بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران ارتباط برقرار کنند. چنین مراکزی بورس نام گرفتند که اولین آنها در قرن هفدهم و در آمستردام هلند تأسیس شد؛ امروزه کمتر کشوری در جهان پیدا می‌شود که دارای بازار بورس نباشد.

ریشه کلمه بورس

جالب است بدانید که بورس یک کلمه‌ی فرانسوی است و معنای آن کیف پول است. کلمه‌ی بورس هم برای اولین بار در قرن پانزدهم میلادی به کار گرفته شد. در آن دوره تجار شهری در بلژیک به اسم بوروژ (Bruges) در میدانی به اسم تربورس (TerBeurze) در مقابل خانه اشراف‌زاده‌ای به اسم واندر بورس (Wonder Beurze) جمع شدند و به صورت حراج اقدام به خرید و فروش کالاهای خود کردند. این مکان‌ها که بعدا توسعه‌یافته‌تر شدند و شکل مسقف به خودشان گرفتند و در نهایت به عنوان بورس شناخته شدند.

در واقع فلسفه‌ی ایجاد بازار بورس در سطح بین‌المللی عبارت از تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن‌ها در یک بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. همچنین مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مبنای اولیه است که عبارت از شراکت در سود و زیان احتمالی است. (منبع)

تاریخچه بورس در ایران

برای اولین بار در سال 1315 یک سری مطالعات برای تأسیس بورس در ایران صورت گرفت. یک فرد بلژیکی به اسم «ران لوترفیلد» پس از انجام یک مطالعه گسترده، اساسنامه داخلی بورس در ایران را تهیه کرد ولی با توجه به شرایط آن دوره و وقوع جنگ جهانی دوم، یک وقفه 25 ساله در این پروسه به وجود آمد.

همچنین با وقوع انقلاب و بعد از آن جنگ تحمیلی در سال‌های 57 – 58، فعالیت‌های بورسی در ایران تا سال 68 متوقف شد؛ بعد از این دوره و با توجه به اهداف برنامه اول توسعه، فعالیت این بازار مجددا از سرگرفته شد و تا به حال با فراز و نشیب‌های گوناگونی همراه بوده است.

بورس و سازمان بورس

صرف نظر از بحث‌های تاریخی، می‌توان گفت که بورس یکی از ارکان بازار می‌باشد؛ به همین دلیل برای شناخت بهتر بورس بهتر است ابتدا شناختی از بازار داشته باشیم؛ به صورت خلاصه می‌توان بازار را به صورت زیر تعریف کرد (تعریف بازار به صورت مفصل در مقالات قبلی مورد بحث قرار گرفته است):

بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می‌گیرد؛ در واقع هر وقت شرایط مطلوبی برای خرید و فروش ایجاد شود و معامله‌ای انجام شود، بازار تشکیل خواهد شد. بازار می‌تواند مربوط به یک مکان فیزیکی خاص یا مربوط به یک فضای مجازی باشد. همچنین براساس نوع بازار، دارایی‌های مختلفی در بازارها مورد معامله قرار می‌گیرند که برای مثال می‌توان به دارایی‌های واقعی، سهام، دارایی‌های مالی و غیره اشاره کرد.

مزایای بورس

بورس علاوه بر مزایایی که برای فعالین این بازار دارد، یک سری جذابیت‌های خاصی هم برای شرکت‌های پذیرفته‌شده دارد؛ از جمله این مزایا می‌توان به تأمین مالی راحت و کاهش یافتن ریسک نقدینگی، برخورداری از معافیت مالیاتی، افزایش شفافیت، افزایش اعتبار داخلی و بین‌المللی و سایر موارد اشاره کرد.

همانطور که بیان شد آغاز فعالیت بازار اوراق بهادار در ایران به سال 1345 بر می‌گردد که در آن سال سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران زیر نظر شورای عالی بورس (به ریاست بانک مرکزی) مسئولیت امور مربوط به بازار سرمایه را بر عهده داشت؛ ولی براساس قوانین جدید، شورای عالی بورس و اوراق بهادار که یک شورای 11 نفره‌ای است و رئیس آن وزیر اقتصاد می‌باشد، مسئولیت اصلی بازار سرمایه ایران را بر عهده دارد. در سال 1384 بورس اوراق بهادار تهران، شرکت فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی سازمان بورس و اوراق بهادار ایران را تشکیل دادند.

درآمد سازمان از کجاست؟

سازمان بورس و اوراق بهادار دارای یک شخصیت حقوقی و مالی مستقل است که عمومی و غیردولتی می‌باشد و محل تأمین آن عبارت از کارمزدهای دریافتی و یک درصدی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس‌ها و سایر درآمدهای تعیین‌شده است. رؤسای قبلی سازمان بورس عبارت از آقایان علی صالح آبادی، محمد فطانت فرد و شاپور محمدی بودند و در حال حاضر آقای حسن قالیباف اصل ریاست این سازمان را بر عهده دارد.

در واقع وظیفه اصلی سازمان بورس عبارت از نظارت بر روی کلیه فعالیت‌های بازار سرمایه است و شرکت بورس تحت نظر این سازمان اقدام به انجام کلیه فعالیت‌های اجرایی مربوط به خرید و فروش اوراق بهادار می‌کند.