تاریخچه برنامه ریزی در ایران و جهان (قسمت دوم)

تاریخچه برنامه ریزی در ایران و جهان (قسمت دوم)

در این مقاله که بخش دوم سری مقالات تاریحچه برنامه ریزی در ایران و جهان میباشد ،قصد داریم به بررسی شش برنامه عمرانی قبل از انقلاب بپردازیم.

شش برنامه عمرانی قبل از انقلاب

کتاب برنامه‌ریزی در ایران پس از یک فصل بسیار خواندنی که مملو از اطلاعات تاریخی در مورد نهاد برنامه‌ریزی، تاسیس بانک مرکزی و آغاز فرآیند بودجه‌ریزی در کشور است، فصل دوم خود را به تشریح شش برنامه عمرانی قبل از انقلاب اختصاص داده . در این کتاب شرایط اقتصادی کشور در زمان تدوین برنامه، اهداف آن و عملکرد اقتصاد کشور طی دوره اجرای برنامه را با جداول و نمودارهای قابل اعتنا، تشریح می‌کند. در این میان باید اشاره کرد که برنامه ششم قبل از انقلاب اگرچه تدوین شد اما به دلیل وقوع انقلاب اسلامی به مرحله تصویب و اجرا نرسید. با این حال مولفان این برنامه را نیز مورد بررسی قرار داده‌اند.

برنامه عمرانی اول

برنامه عمرانی اول که در همین نوشته به آن اشاره شد در تاریخ 26 بهمن‌ماه 1327 تصویب شد و به مدت هفت سال از مهر 1328 تا شهریور 1334 در حال اجرا بود تا با مدیرعاملی ابتهاج بر سازمان برنامه متوقف شد.

برنامه عمرانی دوم

برنامه عمرانی دوم 8 اسفند 1334 به تصویب رسید . به مدت هفت سال از اول مهرماه 1335 تا مهر 1341 اجرا شد. مسعود نیلی در مورد این دو برنامه می‌گوید: «دو برنامه اول و دوم، برنامه‌های ساده‌ای بودند. که آنها را بیشتر می‌توان به عنوان مجموعه‌هایی از پروژه‌های عمرانی دانست. اصولاً سازمان برنامه در آن زمان یک سازمان اجرایی بود که خودش کارخانه و سد احداث می‌کرد. در واقع می‌توان این‌گونه در نظر گرفت که تا زمان برنامه سوم، سازمان برنامه کارکرد صندوق توسعه ملی امروز را داشته است. یعنی 60 درصد درآمدهای نفت، که البته نسبت به امروز سهم بسیار بالایی محسوب می‌شود، به سازمان برنامه تخصیص داده می‌شد تا پروژه‌هایش را پیش ببرد»

برنامه عمرانی سوم

برنامه عمرانی سوم در شهریور 1341 مصوب شد . و به مدت پنج سال و نیم از ابتدای مهرماه 1341 تا اسفند 1346 به اجرا درآمد. این برنامه البته با اصلاحات انقلاب سفید محمدرضاشاه همزمان شد. در حالی که سازمان برنامه روی اصلاح ساختارهای مختلفی از جمله اصلاحات ارضی کار کرده بود، شاه  اصول شش‌گانه خودش از جمله اصلاحات ارضی را اعلام و اجرا کرد تا برنامه سوم عملاً شانس چندانی برای اجرا نداشته باشد.

برنامه عمرانی چهارم

برنامه چهارم عمرانی به عنوان بهترین برنامه عمرانی قبل از انقلاب یاد می‌شود.این برنامه در تاریخ 27 اسفند 1346 به تصویب می‌رسد و به مدت پنج سال از ابتدای سال 1347 تا پایان سال 1351 اجرا می‌شود.

در سال‌های قبل از انقلاب شاید بتوان تنها به برنامه چهارم به عنوان یک برنامه تدوین‌شده و به اجرا درآمده نگاه کرد. یعنی همان دورانی که نهادهایی مانند سازمان گسترش، سازمان مدیریت صنعتی تشکیل شد و کشور به سمت صنعتی شدن حرکت کرد.

برنامه عمرانی پنجم

برنامه پنجم عمرانی نیز به عنوان آخرین برنامه مصوب و به اجرا درآمده پیش از انقلاب در 21 اسفندماه 1351 تصویب می‌شود .این برنامه از ابتدای سال 1352 تا آخر سال 1356 به اجرا گذاشته می‌شود.

در این دوره به دلیل وفور درآمدهای نفتی عملاً خواسته‌های مقامات ارشد حکومتی بدون در نظر گرفتن برنامه و به دلیل بودجه بالای کشور به اجرا درمی‌آید. منبع

بخش سوم این مقاله را بخوانید.

بخش اول این مقاله را بخوانید