بودجه چگونه شکل گرفت و انسان ها چگونه با آن آشنا شدن؟

 فلسفه بودجه و دلایل اصلی پیدایش بودجه:

بودجه به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت مالی در طول تاریخ تکامل یافته و نقش حیاتی در تخصیص منابع و دستیابی به اهداف استراتژیک دارد. امروزه، اهمیت بودجه‌ریزی در سازمان‌ها بیش از هر زمان دیگری مشهود است، زیرا تغییرات سریع اقتصادی و نوسانات بازار نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و انعطاف‌پذیر است. با پیشرفت تکنولوژی و ظهور ابزارهای جدید مالی، فرآیند بودجه‌ریزی نیز دچار تحول شده و سازمان‌ها می‌توانند با استفاده از داده‌های دقیق‌تر و ابزارهای تحلیل پیشرفته، بودجه‌های کارآمدتری ایجاد کنند که نه‌تنها منابع را بهینه تخصیص دهد، بلکه به افزایش بهره‌وری و کاهش ریسک‌های مالی کمک کند.

ممکن است برای همه انسان‌ها این سوال پیش بیاید که بودجه اولین بار چگونه ایجاد شده و انسانها برای اولین بار چگونه با مفهوم بودجه مواجه شده‌اند؟

۱_ نیازهای نامحدود انسان

۲_ منابع محدود

در اینجا بود که انسان ها دریافتند هدف  بودجه( که در شکل پیشرفته آن همان برنامه ریزی است) آن است که منابع محدود را بین نیازهای نامحدود طوری تخصیص می‌دهد که حداکثر رضایت حاصل شود.

واژه شناسی بودجه:

کلمه بودجه ابتدا در زبان عامیانه فرانسویان عهده میانه( این قرن چهارم تا شانزدهم میلادی) به معنی کیسه و جامد آن و کمربند هایی که از چرم ساخته شده بودند به کار می‌رود و به ویژه به کیسه های چرمی کوچک که در آن پول نهاده و به کمر می‌بستند اطلاق داده می‌شد تاریخ ورود این کلمه یعنی همان بودجه به کشور ما بعد از انقلاب مشروطیت ایران برمیگردد.

 تعریف بودجه:

۱_ بودجه برنامه مالی است برای عملیات آنی

۲_ عبارت است از طراحی جامع در قالب اصطلاحات مالی که به وسیله آن یک برنامه جاری برای مدت معینی اجرا می گردد.

۳_ بودجه عبارت است از طراحی برای تامین هزینه دولت با یک بنگاه انتفاعی که برای مدت معین می باشد.

۴_ یکی از وسایل مالی نظارت قوه مقننه بر دولت و نشان‌دهنده اشکال مالی و مداخله دولت در فعالیت های اقتصادی کشور است.

۵_ بودجه یک سند مالی است مربوط به درآمد و هزینه‌های دولت..

۶_ بودجه عبارت است از پیش بینی درآمد و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه برنامه و عملیات معینی که در دوره محدودی از زمان انجام می‌شود.

۷_ عبارت است از بیان مقداری رویدادهای آنی برای مدت محدودی از زمان.

اهم قوانین مالی و محاسباتی مورد استفاده در بودجه ریزی دولتی :

_ قانون محاسبات عمومی

_ قانون تفریغ بودجه های سال های پس از انقلاب و آیین نامه مربوطه

_ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت

_ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین

_ قانون لغو موارد مصرف قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین.

عناصر اصلی تشکیل دهنده ی بودجه:

۱_پیش بینی:

به طور کلی تمام محتویات بودجه برای آینده بودجه آینده نگر است خلاف حسابداری که نشان دهنده گذشته ها و واقعیت هاست و با ارقام قطعی بوده و ثبت رویداد ها سروکار دارد ارقام درآمدها و هزینه برآورد ای و غیر قطعی بوده و پیش‌بینی می‌شود.

۲_درآمد ها و هزینه ها:

توجه به امکانات مالی در پیش‌بینی برنامه ها امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است اصولاً انجام هزینه‌ها باید در چارچوب درآمدها انجام گیرد یعنی هزینه‌ها باید تابع درآمدها باشد.

۳_زمان:

انجام پیش بینی بدون در نظر گرفتن زمان میسر نیست پس باید دارای بُعد زمانی باشد این فاصله زمانی بودجه با توجه به اختیارات قانونگذار یک سال می باشد علت انتخاب یک سال بیشتر به خاطر امکانات و پیش بینی دقیق تر و اوضاع اقتصادی در جامعه می باشد.

۴_اهداف:

صرف پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها در بودجه کافی نیست بلکه باید در ارتباط هزینه‌ها با تأمین اهداف معین و مشخص شود اهداف و سیاست‌های بودجه دولت ها در چهارچوب برنامه‌های مختلف دولت ها منعکس می گردد بودجه تسهیم منابع مالی بین برنامه‌های مختلف دولت به منظور تحقق و دست به برنامه‌ها با اهداف مشخص و از پیش تعیین شده است.

۵_منابع مالی:

برنامه ریزی عبارت است از هدایت کلیه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در جهت تامین نیازها با توجه به مقتضیات و  امکانات کشور.

اهداف و سیاست‌های بودجه به عبارتی برنامه کوتاه مدت یکساله متاثر از برنامه‌های میان و بلندمدت توسعه اقتصادی اجتماعی جهت رسیدن به اهداف مقرر در قانون اساسی هر کشور می‌باشد بودجه بدون برنامه نه تنها سازندگی ندارد بلکه می‌تواند خسارت‌های عظیمی را به نسل‌های آینده وارد کند بودجه یک برنامه مالی برای یک دوره محدود زمانی است که به وسیله آن درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و نیز هزینه‌های برنامه‌ها و عملیات برای رسیدن به اهداف خاص و معین پیش‌بینی می‌شود.

بودجه به مفهوم ابزار مدیریت:

نقشه هایی که بودجه به عنوان ابزار مدیریت ایفا می کنند عبارتند از:

الف) برنامه ریزی:

مدیران می‌توانند از طریق بودجه بندی برنامه عملیات خود را از قبل تنظیم و متناسب با آن نیازمندی ها و هزینه های لازم را برآورد کنند.

ب)هماهنگی:

بودجه وسیله‌ای برای هماهنگی فعالیت‌های مختلف سازمان جهت رسیدن به اهداف مورد نظر به کار می‌رود که می‌تواند از تداخل تکرار و تضاد وظایف در سازمان‌ها از طریق پیش‌بینی هزینه عملیات جلوگیری نموده و فعالیت‌های مختلف را هماهنگ سازد.

ج)کنترل:

مدیران می‌توانند با مقایسه هزینه های پیش بینی عملیات و هزینه‌های انجام شده از پیشرفت کار و یا انحرافات موجود آگاهی یابند و درصد اقدام های اصلاحی لازم برآیند در این صورت سیستم حسابداری نقش موثری در کنترل عملیات از طریق اعتبارات و هزینه‌های مربوطه ایفا خواهد کرد.

د) بهبود روابط با مردم:

مدیران می‌توانند با اطلاع‌رسانی به موقع به مردم در خصوص چگونگی دریافت درآمد حاصل از مالیات و سایر منابع درآمد توضیح آنها بین بخش‌های مختلف به بهبود روابط میان مردم و دولت کمک نماید.

ه) تقویت مشارکت و تعهد به اهداف:

کارکنانی که به نوعی در تنظیم و کنترل هزینه های خود شرکت دارند حس مشارکت و مسئولیت پذیری آنها تقویت شده و خود را بیشتر متعهد برای تحقق اهداف منعکس شده در بودجه خواهند دانست.

سطح بودجه بندی:

به طور کلی بودجه بندی دارای دو سطح می باشد که این دوسطح  عبارتند از:

۱_ سطح خرد:

سطح هر بودجه بندی به زندگی افراد می پردازد و بودجه‌بندی در این مرحله با توجه به علایق و سلیقه ها و آداب زندگی و… صورت می‌پذیرد بنابراین می‌توان گفت که بودجه بندی در این بخش تابع مصالح شخصی و سود می باشد.

۲_سطح کلان(عمومی):

این سطح از بودجه بندی در سطح کلان یعنی جامعه صورت می پذیرد و دولت به نمایندگی از جامعه و بر اساس اصول علمی و قوانین خاص خود انجام می‌دهد.

نکات:

• بودجه بندی و علم بودجه در سطح کلان مطرح می گردد.
• پیدایش بودجه مقارن با ظهور دولت های قانونی می باشد.
• دولت از طریق سیاست‌های بودجه‌ای یا همان سیاست‌های مالی می‌تواند حداکثر ثبات اقتصادی لازم را فراهم نماید.)

انواع اعمال دولت:

۱_اعمال حاکمیت ها:

این مرحله را می‌توان مسئولیت سیاسی اجتماعی اقتصادی دولت دانست و لزوماً فلسفه وجودی دولت و حکومت را تشکیل می‌دهد بنابراین قسمتی از فعالیت های عمومی دولت را بر می‌گیرد مثل دفاع و امنیت و غیره. اعمال حاکمیت دولت را نمی توان مانند شرکت‌های سهامی و بازرگانی اداره نمود.

۲_اعمال تصدی گری:

 وظیفه اصلی دولت نمی باشد بلکه به منظور رفاه اجتماعی و مصالح عمومی تصدی این امور را برعهده می‌گیرد البته از اعمال تصدی گری دولت به عنوان مسئولیت‌های مدنی یاد می شود در ضمن در این مرحله آزادی عمل بیشتری به مدیران داده می‌شود مثل تامین آب و برق و تلفن و شبکه‌های پستی.

بخش عمومی و خصوصی در ایران:

نظام اقتصادی ایران طبق اصل ۴۴ قانون اساسی شامل سه بخش دولتی و خصوصی و تعاونی می باشد.

 بخش عمومی

الف) وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی

ب) شرکت‌های دولتی و بانکها

ج) موسسات انتفاعی وابسته به دولت

نکات:

وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی مسئول اجرایی اعمال حاکمیت دولت می‌باشد شرکت‌های دولتی و موسسات انتفاعی وابسته به دولت مسئول اجرای اعمال تصدی گری دولت می‌باشد مهمترین عنصر بخش عمومی در بخش دولتی است‌.

 خصوصیات سازمان‌های بخش عمومی:

۱_ از طریق مکانیسم بازار یا همان عرضه و تقاضا تولید می‌گردد.

۲_ مصرف آنها رقابتی است.

۳_ سوددهی هدف آن می‌باشد.

۴_ کالای خصوصی قابل تقسیم می باشد.

۵_ تاثیرات خارجی ناچیز است.

۶_ مدیریت و مالکیت به هم نزدیک است.

۷_ مدیریت در تصمیم‌گیری و آزادی عمل دارد.( البته با رعایت قوانین عمومی.)

۸_ شرایط بازار رقابتی و عدم انحصار است.

۹_ ریسک پذیری و قبول خطر کمتر می باشد.

۱۰_ دارای ثبات با افزایش هزینه در نقطه مطلوب تخصیص می باشد.( نقطه مطلوب تخصیص جایی است که هزینه نهایی برابر درآمد متوسط است.)

۱۱_ براساس سود و معیارهای اقتصادی صورت می‌گیرد.

تعریف کالا و خدمات عمومی و ویژگی های آنها

۱_ کالای عمومی در مقابل کالای خصوصی قرار دارد.

۲_ هدف سودآوری نیست بلکه منافع عمومی و مصالح اجتماعی است.

۳_ مکانیزم بازار یا همان عرضه و تقاضا در تولید آن نقش ندارد البته می توان محدودیت هایی برای مصرف آن در نظر گرفته و برای مصرف آن گاهی پول دریافت نمود مثل سینما و فرهنگسراها و غیره.

۴_ همه افراد جامعه می‌توانند به تساوی از کالای عمومی استفاده نمایند و استفاده یکی مانع استفاده دیگری نمی باشد.

۵_ تامین کالای عمومی بر عهده دولت است و هزینه آن به صورت مالیات یا به صورت مستقیم از مردم دریافت می‌شود..

۶_ غیر قابل تقسیم می باشد.

۷_ از تاثیرات خارجی زیادی برخوردار است..

۸_ در شرایط انحصاری یا کمبود منابع میباشد.

۹_ در صورتی که مخاطرات سرمایه‌گذاری زیاد باشد بخش عمومی وارد عمل می‌شود.

۱۰_ تنزیل تزیینه تمام شده در نقطه مطلوب تخصیص..

۱۱_ بر اساس منافع ملی و معیارهای غیر اقتصادی سنجیده می‌شود..

فعالیت های بخش عمومی

بخش عمومی شامل چهار گونه فعالیت می‌باشد:

الف) حفظ نظم داخلی یا همان امنیت

ب) رفاه اجتماعی

ج) خدمات اجتماعی

د) خدمات اقتصادی

_منبع:برنامه ریزی دولتی

برای تدوین یک بودجه کارآمد و دقیق، تحلیل صورت‌های مالی سازمان ضروری است. قبل از هر اقدامی، باید به شناخت عمیقی از عارضه‌ها و مشکلات مالی که ممکن است در صورت‌های مالی پنهان باشند، دست یافت. این تحلیل به شناسایی نقاط ضعف و قوت، الگوهای درآمد و هزینه، و هرگونه ناهماهنگی در داده‌های مالی کمک می‌کند. با این شناخت، می‌توان بودجه‌ای تدوین کرد که نه‌تنها واقع‌بینانه و قابل اجرا باشد، بلکه به بهبود سلامت مالی و تحقق اهداف استراتژیک سازمان نیز کمک کند. برای مشاهده نمونه گزارش تجزیه و تحلیل صورتهای مالی کلیک کنید.