1-الگوی ساختار-رفتار-عملکرد چیست؟

بررسی و شناخت رفتار بنگاه و صنایع موجود در هر کشور گامی اساسی در شناخت وضعیت موجود و آینده صنعت کشور و مقدمه ای بر برنامه ریزی استراتژیک و بلندمدت می باشد. لذا بررسی ساختار، رفتار و عملکرد بازار و نیز عناصر موثر بر تنظیم آن، چه به صورت داخلی و چه به صورت منطقه ای و یا بین المللی حائز اهمیت است.

در اقتصاد صنعتی رفتار متقابل تولیدکنندگان با یکدیگر، مصرف کنندگان با یکدیگر و تولید کنندگان با مصرف کنندگان بررسی می شود. لذا رویکرد اصلی اقتصاد صنعتی برای تحلیل بازار بر پایه الگوی ساختار، رفتار، عملکرد و روابط متقابل آنها بنا شده است. به عبارت دقیق تر اقتصاد صنعتی بر پایه الگوی ساختار، رفتار، عملکرد (scp)    و روابط بین آنها بنا شده است. متغیر های ساختاری مانند تمرکز و سهم بازار به ارتباط اجزای بازار اشاره دارند و متغیر های رفتاری مانند قیمت و تبلیغات به الگوی رفتاری بنگاه ها جهت تطبیق با شرایط بازار مرتبط می شوند و در نهایت متغیرهای عملکرد مانند سود و کارایی، نتیجه و حاصل کار و کوشش بنگاه و کل بازار را اندازه گیری می کنند. مطالعات اقتصاد صنعتی بر اساس الگوی رقابت انحصاری چندجانبه چمبرلین (1933)  و الگوی رقابت ناقص است.

1-2-مفهوم الگوی ساختار-رفتار-عملکرد

الگوی ساختار،رفتار، عملکرد بدین معنی است که ساختار بازار بر رفتار عاملان اقتصادی  و رابطه رفتار عاملان با عملکرد صنعت مورد بررسی قرار می گیرد.مباحث مربوط به رابطه بین عناصر سه گانه بازار در ابتدا توسط بنیان گذاران مکتب ساختار گرایان مطرح شد. از نظر این مکتب، رفتار بنگاه ها و تصمیم آنها مبنی بر همکاری و یا رقابت با یکدیگر، متاثر از ساختار بازار است.حال اگر تمرکز در یک بازار بالا باشد و بخش قابل توجهی از بازار در اختیار تعداد معدودی از فروشندگان باشد، شرایط برای همکاری مناسب خواهد بود و بنگاه های فعال در این صنعت ، متمایل به همکاری می شوند. در چنین شرایطی نرخ سود بنگاه ها افزایش می یابد.بنابراین جهت علیت در این مکتب از ساختار به رفتار و سپس به عملکرد است.

2-تاریخچه الگوی ساختار-رفتار-عملکرد

اسلید(2004) معتقد است که دیدگاه غالب در رویکرد ساختار، رفتار، عملکرد تا اوایل دهه 1980 آن بود که ساختار بازار، رفتار بازار را تعیین می کند و رفتار بازار بر عملکرد بنگاه تاثیر می گذارد. این دیدگاه به مکتب ساختار گرایی در اقتصاد صنعتی مشهور است که بعدها توسط معتقدان به مکاتب دیگری همچون شیکاگو، رفتارگرایی و مکتب ورود مورد انتقاد قرار گرفت. بنابر نظر طرفداران مکتب شیکاگو، جهت علیت از عملکرد به رفتار و ساختار است. از نظر این مکتب، ساختار بازار و نحوه رفتار بنگاه ها به کارایی نسبی بنگاه ها که یکی از جنبه های عملکرد است مرتبط می شود.

براساس نظر پیروان مکتب رفتار گرایی، معتقدند که الگوی رفتاری بنگاه ها عامل موثری در شکل گیری عملکرد بازار است. به عبارتی ، ساختار در عملکرد بازار چندان موثر نیست بلکه رفتار بنگاه ها عنصر اساسی و تعیین کننده عملکرد می باشد.

براساس نظر معتقدان مکتب ورود، مهمترین عامل تعیین کننده عملکرد بازار، ورود بنگاه های بالقوه از خارج از صنعت به داخل آن می باشد.مطابق با این نظریه ( به استثنای شرایطی همچون موانع قانونی و ..)، انحصار و رفتارهای غیر رقابتی به دلیل امکان ورود بنگاه های بالقوه به بازار محکوم به فنا می باشند و دولت نباید نگران پدیده ای به نام انحصار باشند؛ زیرا بنگاه های بالقوه آماده منازعه و رقابت با بنگاه های قدیمی می باشند.