بودجه و اصول بودجه دولت را بهتر بشناسیم

 تعریف بودجه:

بودجه تخمینی از درآمد ها و هزینه ها است که برای یک دوره معین پیش بینی می شود. بودجه می تواند برای خانواده، گروهی از افراد، پروژه، شرکت ها، دولت و کشورها تهیه شود. بودجه عامل مهم در طراحی سیستم مطلوب برای کنترل وجوه نقد می باشد.

ویژگی های کلی بودجه:

این ویژگی ها به چهار دسته تقسیم می شوند که به شرح آنها می پردازیم؛

۱_ بودجه برای یک دوره معین تهیه و تدوین می‌شود معمولاً برای یک سال می باشد ولی مختص آن نیست.

۲_ بودجه طبیعت برنامه‌ای دارد(روش مشخص…)

۳_ دقت بودجه با طول مدت آن نسبت عکس دارد.

۴_ بودجه پیش‌بینی آینده است به عبارت دیگر بودجه حوادث مالی آینده را پیش بینی می‌کند بنابراین ارقام بودجه جنبه تخمینی دارد.

تهیه بودجه عملیاتی شرکت در گروه متیس

نقش های بودجه:

به طور کلی می‌توان گفت بودجه ۳ نقش را ایفا می‌کند که به شرح زیر می باشند؛

۱_ نقش مدیریتی:

تامین کالا و خدمات عمومی از نقشهای مدیریتی می باشد.

۲_ نقش اجتماعی:

ایجاد عدالت اجتماعی و فرهنگی زدایی و استفاده همه اقشار جامعه از امکانات اجتماعی و کم کردن فاصله طبقاتی از نقش‌های اجتماعی بودجه می باشد از جمله شاخص‌های مورد توجه می توان به مواردی چون  سوبسیدها ، آموزش رایگان ،صندوق بیمه بیکاری و … اشاره نمود.

۳_نقش اقتصادی:

شامل دو محور است:

الف) رشد و توسعه اقتصادی که از طریق حجم اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای اندازه‌گیری می‌شود. اگر اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای (عمرانی) بیشتر از اعتبارات جاری( هزینه ای) باشد کشور در حال توسعه است.

ب)  ثبات اقتصادی حاصل از موازنه عرضه کل و تقاضای کل می باشد.

نگاهی بیندازیم به تاریخ تحول بودجه بندی دولت در ایران:

الف) دوران قبل از مشروطیت(دروان قاجار):

در این دوران بودجه ایالات در کتابچه هایی تحت عنوان کتابچه های جمع و خرج و زیر نظر مستوفی تهیه و تنظیم می‌شد و بعد از احضار شاه به هر ولایت و ایالات ابلاغ می‌شد.( به صورت غیرمتمرکز اداره میشد)

ب) دوره بعد از مشروطیت:

با ظهور حکومت مشروطه بودجه به شکل رایج و معمول درامد. در حدود سال ۱۲۹۰ هجری شمسی اولین بودجه توسط صنیع الدوله هدایت تهیه گردید.

ج)از سال ۱۳۳۴ به بعد؛ بودجه به صورت برنامه ای در آمد و مسئولیت آن به دفتر مرکزی بودجه در سازمان برنامه محول گردید‌.

د)درسال ۱۳۸۱  نظام جدید به عنوان بودجه عملیاتی برای کشور طراحی گردید، که بر اساس دو محور طبقه بندی اقتصادی و برآورد هزینه میباشد، ونیز به روش حسابداری قیمت تمام شده قرار میگیرد.

اصول بودجه:

بودجه نیز مانند هر قانونی از یک سری اصول پیروی می کند در اینجا لازم است که به عنوان اصول مربوط به بودجه اشاره کنیم:

۱_اصل سالانه بودجه:

این اصل در بودجه در واقع بر بعد زمان بودجه اشاره می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که اصل سالانه بودجه در واقع برای پیش‌بینی درآمد و هزینه ها در یک بازه زمانی می باشد.علیهذا  موجه ترین زمان برای پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها یک سال می باشد البته قابل ذکر است که اصل سالانه بودجه خود بر دو دلیل اساسی استوار می باشد.

۱_دلیل فنی:

دلیل فنی بودجه بر حیطه زمانی اشاره می‌کند چرا که اگر پیش‌بینی ارقام بودجه برای بیشتر از یک سال باشد می‌توان گفت که ممکن است این پیش‌بینی از دقت کافی برخوردار نباشد و اگر پیش‌بینی ارقام به کمتر از یک سال باشد این امر مستلزم مخارج زیاد می باشد.

۲_ دلیل سیاسی:

همانطور که می‌دانید دولت بودجه هر سال را به صورت لایحه بودجه به مجلس ارائه می‌دهد تصویب لایحه بودجه در مجلس نشانگر رای اعتماد مجلس به دولت می‌باشد بنابراین این فرایند بر دلیل سیاسی اصل سالانه بودجه اشاره می نماید.

استثنائات اصل سالانه بودجه:

یکی از استثنائات اصل سالانه بودجه، بودجه‌های یک دوازدهم و دوازدهم و غیره می باشد که با توجه به شرایط مکانی و زمانی خود تنظیم میگردد .همچنین بودجه‌های طرح‌های تملک دارایی سرمایه ای و نیز برنامه‌های عمرانی که به صورت ۵ ساله تهیه می‌شوند،(بودجه ادواری) از استثنائات این اصل می باشند.

۲_ اصل وحدت بودجه:

به طور خلاصه می توان گفت که این اصل از اصول بودجه بیان می‌دارد که کلیه فعالیت‌های دولت و همچنین بودجه تنظیمی می‌بایست در قالب یک سند تهیه گردد و در یک زمان تهیه و مورد رسیدگی و تصویب مجلس قرار گیرد و از پرداختن به آن در زمان‌های مختلف جلوگیری شود بنابراین باید گفت که اصل وحدت بودجه در واقع وحدت مکانی و زمانی بودجه را مطرح می‌کند.

دلایل لزوم اصل وحدت بودجه

از دلایل وجود این اصل می توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱_ ایجاد هماهنگی و جلوگیری از دوباره کاری

۲_ نظارت بهتر قوه مقننه

۳_ امکان تجزیه و تحلیل عملیات مالی

۴_ از نقطه‌نظر مطلوبیت نسبی مدنظر است.

توجه ؛ بودجه شهرداری و نهادهای عمومی غیردولتی از شمول بودجه کل کشور خارج می باشد.

استثنا بر اصل وحدت بودجه:

لایحه متمم بودجه از موارد مستثنا در اصل وحدت بودجه می باشد لازم به توضیح است که دولت برای فراهم آوردن هزینه هایی که قبلاً در بودجه کشور پیش‌بینی نشده لایحه متمم بودجه را برای تصویب به مجلس تقدیم میکند.

۳_ اصل تعادل بودجه:

یکی از مهمترین اصول در مورد بحث بودجه، اصل تعادل بودجه می‌باشد . اقتصاددانان نوین بر سه مفهوم تعادل مالی و اقتصادی و اجتماعی اشاره می‌کنند.

الف) تعادل مالی:

در واقع این نوع تعادل به موارد زیر اشاره دارد.

• هماهنگی بین دریافت‌ها و پرداخت‌ها می باشد.
• شامل تعادل ریالی و ارزی است.

ب) تعادل اقتصادی یا همان تعادل اشتغال:

در واقع در این نوع تعادل مربوط به عرضه کل و تقاضای کل می‌باشد. به اعتقاد کلاسیک‌ها تعادل اقتصادی فقط در وضعیت اشتغال کامل متصور است و به اعتقاد اقتصاد دانان نوین این نوع تعادل می تواند در وضعیت‌های اشتغال ناقص و کامل و اشباح شده نیز وجود داشته باشد. باید

ج)تعادل اجتماعی:

این تعادل در واقع برای کاهش اختلافات طبقاتی مطرح می‌گردد به عنوان مثال دولت با وضع مالیات بر طبقه ثروتمند در توزیع مجدد درآمد و ثروت اثر می‌گذارد‌.

۴_اصل جامعیت:

بر طبق این اصل هم درآمدها و هزینه‌ها در بودجه باید به صورت کامل ، ناخالص و بدون تهاتر نوشته شود یعنی کل درآمدهای دولت به خزانه ریخته شده و بعداً برای مخارج و هزینه کردن از همان محل درخواست وجه شود در این اصلی توصیه می‌شود تمام درآمدها و هزینه‌های دولت اعم از بودجه جاری و عمرانی که توسط وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و شرکت‌های دولتی و یا هر دستگاهی که به نحوی از انحا از بودجه دولت نفع می‌برد و منتفع می شوند بایستی به صورت ناخالص و در یک قالب بودجه به مجلس تقدیم شود. ناخالص بودن بودجه به این مفهوم است که نباید هزینه ها را با درآمدها تهاتر کرد یعنی درآمد و هزینه ها با یکدیگر جدا شوند ثبت شوند.

۵_اصل تخصیص:

هر اعتباری باید در جا و محل خودش هزینه شود و ارقام بودجه باید به همان وضع و تعطیلی که در بودجه پیش‌بینی و تصویب شده وصول و یا به مصرف برسانند به عبارت دیگر هر اعتباری باید برای همان دستگاه یا برنامه هزینه شود. بر اساس اصل تخصیص، تمام ارقام منظور در بودجه به همان ترتیبی که در قانون مقرر شده بایستی هزینه شود. طبق این اصل هر رقم اعتباری که برای هزینه خاص پیش‌بینی شده است باید در همان جهت مصرف شود البته شرایط منعطف امروزی و پویایی های محیطی طرفداران این اصل را مجبور کرده است که کمی انعطاف در تهیه بودجه داشته باشند.

۶_ اصل عدم تخصیص:

این اصل درآمدها یا اعتبارات نباید برای کاری معین از قبل اختصاص داده شوند یعنی کل درآمد به خزانه داری کل واریز شده و بعد از همان محل برای هزینه‌ها تأمین اعتبار و درخواست اعتبار شود بنابراین با تصویب و عوارض و یا مالیات های خاص برای هزینه های خاص مغایرت دارد. بر اساس اصل عدم تخصیص دولت حق ندارد اگر به موقع یا جایی بودجه اختصاص نداده‌اند بودجه اختصاص دهد به عبارت دیگر کلیه درآمدهای دولت باید به خزانه واریز گردد و از درآمد عمومی دولت برای هزینه های دولت تأمین اعتبار شود.

۷_اصل انعطاف پذیری:

طبق این اصل اختیاراتی به مدیران و مجریان در اجرای بودجه داده می‌شود این اصل از مفاهیم جدید بودجه نویسی است و با بودجه برنامه‌ای ملازمه دارد مطابق این اصل اگر چنانچه دولت در پیش‌بینی بودجه از درآمدها یا هزینه هایش در طول سال با مشکلی بر بخورد می تواند از طریق متمم بودجه و ارائه آن به محل بودجه خود را ترمیم کند زمان در داخل هر دستگاه به وزیر و مسئول مربوطه تا حدی اجازه داده می‌شود که نسبت به جابجایی اعتبارات اقدام کند.

روش های مختلف انعطاف‌پذیری در بودجه

اصلاح بودجه:

منظور اصلاح ای است که دولت با جابجایی اعتبارات مصوب در سطح مواد بوده یا برنامه یا طرح‌های عمرانی به عمل می آورد و بدین وسیله بسیاری از مشکلات اجرایی سازمان‌ها را از بین میبرد.

متمم بودجه:

بودجه ای است که طی آن تغییرات سقف اعتبارات دستگاه‌های اجرایی به قوه مقننه تقدیم می‌شود تا مورد بررسی و تصویب قرار گیرد.

 اعتبارات هزینه های پیش بینی نشده:

  اعتباری است که در قانون بودجه کل کشور منظور می‌شود و بنا به پیشنهاد وزرای ذیربط و تایید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و تصویب هیئت وزیران با رعایت مقررات عمومی دولت قابل مصرف است اعتبارات هزینه های پیش بینی نشده در ردیف های متمرکز بودجه منظور می‌گردد..

 اعتبارات خارج از شمول:

بخشی از اعتبارات بودجه سالانه دولت به موجب مجوزهای قانونی بدون رعایت قانون محاسبات عمومی و سایر مقررات عمومی دولت و بر اساس قانون نحوه هزینه کردن اعتبارات خارج از شمول قانون محاسبات عمومی و مقررات عمومی دولت مصرف می‌شود.

بودجه چگونه شکل گرفت و انسان ها چگونه با آن آشنا شدن؟

تدوین برنامه و بودجه سالانه و داشبورد مدیریتی BI

تاریخچه برنامه ریزی در ایران و جهان (بخش اول)

ارائه تعریفی دقیق و شفاف در خصوص بودجه بندی عملیاتی

معرفی چند نمونه از ساختار های سازمانی شرکت ها

مدل های عارضه یابی ساختار سازمانی (نوشته ای برای مدیران)

ساختار سازمانی چیست و انواع آن کدام اند؟ (بخش اول)

سازمان برنامه و بودجه کشور