اکتشاف نفت و روش های اکتشاف

پیشگفتار

در تکامل بشریت از غار نشینی تا فضانوردی بدون شک پاره‌ای از عناصر و مواد معدنی موجود در طبیعت نقش مهمی را به عنوان زمینه‌ساز و امکان بخش این پیشرفت ایفا نموده اند.

اما در این میان یکی از مواد و ذخایر موجود در طبیعت از اهمیت و ارزش بی سابقه ای برخوردار شده است .ماده ای که نه تنها اساس ساخت هزاران مواد و کالاهای دیگر است بلکه بهتر و مهمتر از هر ماده دیگر انرژی مورد نیاز را تأمین می‌کند؛ و از سوی دیگر کالاهایی است که به دارنده اش ثروت هنگفتی ارزانی می‌دارد و این نیست مگر نفت یا طلای سیاه.

نفت چیست:

از دو کلمه لاتین پتروس و اولئوم ، یعنی روغن سنگ ترکیب شده است در زبان اوستایی کلمه (نپتا) معنی روغن معدنی است که کلدانیها و عربها آن را از فارسی گرفته و نفت خوانده اند. مواد نفتی از قدیم شناخته شده و از ابتدای شناسایی تا به امروز قدم به قدم بر اهمیت آن افزوده گردیده است تاریخ هرودوت که در حدود ۴۵۰ سال پیش قبل از میلاد مسیح نوشته شده نشان می دهد که از نفت و مشتقات آن از چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح استفاده می شده است و همچنین اسناد تاریخی گویای این واقعیت است که از ۲۰۰۰ سال پیش در اروپا به خصوص جزیره سیسیل مردم با نفتی که از سطح زمین بالا آمده و به صورت چشم های کوچک پدیدار می شده آشنایی کامل داشته و از آن استفاده می‌کردند.

اکتشاف نفت:

اکتشاف نفت فرآیندی است که در آن زمین شناسان حوزه نفت به دنبال منابعی از هیدروکربن ها در زمین هستند تا بتوانند به منابع هیدروکربنی در زمین دست پیدا کنند. ما در گروه مشاوران خبره کسب و کار ایرانیان قصد داریم تا ضمن برشمردن تعاریف و روش های اکتشاف، شرکت های فعال حوزه نفت و گاز و همچنین آمار مربوطه را ارائه کنیم، با ما همراه باشید.

توسعه روش ها و گذر زمان در اکتشاف:

گذر زمان باعث شد که روش های پیشین اکتشاف نفت مانند نقب زدن به گورستان سرخ پوستان در آمریکا جای خود را به کندوکاو در بستر رودخانه ها بسپارد و این جستجوی تاقدیس ها روشی برای کشف نفت در طول تاریخ شد.

رشد علم و توسعه اکتشاف نفت:

در قرن بیستم اکتشاف نفت بر مبنای نقشه برداری سطحی تاقدیس ها به عنوان روشی کاربردی در اختیار حفاران حوزه نفت و گاز قرار گرفت. در میانه دهه 1920 میلادی روش ژئوفیزیک اکتشاف نفت در کنار روش های لرزه ای و رگانشی در پیدا کردن نفت از  گنبدهای نمکی سواحل خلیج مکزیکو ایالات متحده بسیار کارآمد بوده‌است. دیری نگذشت که روشهای چاه‌نگاری الکتریکی، صوتی و پرتوزایی مورد استفاده وسیعی قرار گرفتند. سپس استفاده از عکسهای هوایی بخصوص در مناطق فاقد پوشش گیاهی بسیار کارآمد شد.

روش های اکتشاف نفت:

مهمترین طرق و وسایلی که با استفاده از آنها خواص فیزیکی لایه های زیرزمینی تشخیص داده می‌شود عبارتند از ثقل سنجی، لرزه نگاری، دیرین شناسی، ژئو شیمی…

ثقل سنجی یا سنجش نیروی جاذبه مخصوص لایه ها در اکتشاف نفت:

می توان به کمک  ثقل سنج که آن را گرایی هم می گویند، عمق و وضع ساختمانی و حدود وسعت لایه ها را معلوم ساخت. میدانیم که لایه های زمین چین خوردگی دارد در بعضی جاها بالا آمده و در برخی از نقاط فرو رفته اند این فراز و نشیب لایه های زیرزمینی را برای ما معلوم می دارد و از روی آن ما می‌توانیم طاقدیس یا همان قسمت طاق نما یا گنبد شکل لایه ها را که معمولاً تشکیل نفت گیر می دهد پیدا کنیم.

لرزه نگاری :

لرزه نگاری بر دو قسم است :

• انکسار یا شکستن امواج
• نفت لنزهای مصنوعی

روش دوم  بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاوشگران، نفت لنزهای مصنوعی در زمین ایجاد می‌کنند و با کمک نوسان سنج ارتعاشات حاصل را اندازه گرفته و از روی آن وضع لایه ها را معلوم می نمایند.

دیرین شناسی:

دیرین شناسی و مطالعه سنگواره ها یکی از مهمترین وسایل اکتشاف منابع نفت است که هم در سطح زمین یافت می شود هم در اعماق زمین.

رفتار کارشناسان در روش دیرین شناسی:

 کارشناسان در دیرین شناسی آن را که در سطح زمین وجود دارد با تیشه دستی از سنگ جدا می‌کنند و آن را که زیر سطح زمین است تا عمق ۵۰ متر ممکن است با مته دستی همراه با نمونه لایه ها بیرون آورند نمونه لایه های عمیق تر را زمان کندن چاه با مته مکانیکی بیرون می‌آورد و نمونه سنگ بدست آمده توسط کارشناسان با دقت و مهارت خاصی شکسته شده و سنگ باره را از درون آن بیرون می‌آورند آنگاه سنگ باره را شستشو می دهند تا گل و مواد اضافی روی آن از بین برود و سپس آن را زیر ذره بین مورد مطالعه قرار می‌دهند.

ژئو شیمی:

با مطالعه مقدار مواد شیمیایی در پوسته زمین و تحقیق در مورد جابه‌جایی و تمرکز این مواد در طبیعت بر اساس مشخصات و خصوصیات اتمی و یونی آنها می‌شود به وجود مراکز تجمع هیدروکربون ها پی برد،  در این روش نمونه سنگ ها در آزمایشگاه ها با پیشرفته ترین روش های متداول مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و وجود مواد آلی معلوم می گردد.

 شرکت های ایرانی فعال در اکتشافات نفت:

• شرکت ملی نفت ایران:

شرکت دولتی نفت ایران است که از طریق شرکت های زیرمجموعه و فرعی خود در زمینه اکتشاف، تولید و انتقال نفت خام و گاز طبیعی و معاینات گازی همچنین حفاری و توسعه مخازن هیدروکربونی فعالیت دارد.

• شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب:

بزرگترین شرکت نفت و گاز ایران است که به عنوان شرکت تابعی از شرکت ملی نفت ایران در زمینه اکتشاف، تولید و توسعه، فرآوری و همچنین انتقال نفت خام و گاز طبیعی و نیز تولید میعانات گازی فعالیت دارد.

• شرکت نفت مناطق مرکزی ایران:

شرکت نفت و گاز ایرانی است که در زمینه تولید و فرآوری و انتقال نفت خام ،گاز طبیعی، همچنین تولید میعانات گازی فعالیت می‌کند.

• شرکت نفت فلات قاره ایران:

شرکت نفت و گاز ایرانی است که از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران به شمار می‌آید و درسال ۱۳۵۹  با هدف مدیریت عملیات اکتشاف و توسعه میادین و تولید و بهره‌برداری از منابع نفت خام و گاز طبیعی مستقر در حوزه خلیج فارس تاسیس شد.

آمار مربوطه:

با وجود اینکه ایران یکی از اولین کشورهایی است که به تولید تجاری نفت کرده اما کمی بیشتر از یک سوم ذخایر اثبات شده اش را برداشت نموده.

مقایسه ذخایر درجای نفت و گاز ایران در سال‌های ۹۷ با سال ۵۷ نشان می دهد با وجود برداشت و مصرف بالا از این ذخایر، به واسطه کشف و جایگزینی هایی که صورت گرفته میزان ذخایر نفت در جاهای مختلف کشور با میزان ذخایر نفت در ۴۰ سال گذشته برابری می‌کند، ذخایر گاز با وجود گازرسانی به روستاها و شهرهای مختلف و مصرف مستمر از آن نسبت به سال۵۷ هشت برابر شده است. این نتایج نشان می دهد که ۲۵ درصد ذخایر نفتی پس از پیروزی انقلاب کشف شده‌اند ولی در بخش گاز بسیاری از ذخایر گاز یعنی چیزی بالغ بر ۷۵ درصد آنها بعد از پیروزی انقلاب کشف شده، به عبارتی ۴۵ درصد توسعه پیدا نکرده است که این مقدار در بخش گاز به ۷۷ درصد می‌رسد.

بر اساس گزارش های شرکت ملی نفت ایران با توجه به برخورداری کشور از ذخیره قابل استحصال گاز به میزان حدود ۳۳ تریلیون متر مکعب و تولید تجمعی سالانه فعلی حدود ۰.۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی موجود است که برای تامین نیاز کشور تا بیش از ۵۰ سال آینده کافیست.