اوراق بهادار و انواع آن در بازار بورس

اوراق بهادار و انواع آن

اوراق بهادار (Securities) هر نوع ورقه یا سندی گفته می شود که دارنده آن را صاحب حقوق مالی نقل و انتقال میکند. اوراق بهادار انواع مختلفی دارد که برهرکدام از انواع آن شرایط خاصی حاکم است در ادامه به آن ها اشاره می شود.

انواع اوراق بهادار:

• سهام (عادی، ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه)
• اوراق مشارکت
• ابزار مشتقه
• اختیار معامله
• قرارداد آتی
• صکوک

لازم است بدانیم که به منتشر کننده اوراق بهادار، صادرکننده گفته می شود و اوراقی که توسط صادرکننده در بازار سرمایه منتشر می شود به سه بخش عمده تقسیم می شود:

اوراق بدهی

اوراق حقوق صاحبان سهام

 ابزارهای مشتقه

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی

همانطور که پیش از این توضیح داده شد اوراق بهادار گونه ای ابزارمالی است که علاوه بر نشان دادن موقعیت مالکیت افراد در شرکت ها (سهام)، نشان دهنده رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی و یا شرکت های خصوصی است(اوراق مشارکت). به عبارتی می توان گفت که اوراق بهادار نشان دهنده حقوق مالکیتی است که به صورت حق خرید و فروش نمایش داده  می شود و این به معنای ارزش مالی موجود در اوراق بهادار است.

۱- اوراق بدهی

اوراق بدهی همان اوراق قرضه است که منتشرکننده آن تعهد نمونده در زمان های مشخص، مبالغ مشخصی را به دارنده آن پرداخت نماید و در پایان سررسید اصل مبلغ سرمایه گذاری شده را به دارنده بازپرداخت نماید. نکته ای که سرمایه گذار باید بدان توجه نماید آن است که دارنده اوراق بدهی هیچگونه مالکیتی در نهاد منتشر کننده ندارد.

اوراق بدهی انواع مختلفی دارد که در زیر آورده شده اند:

• اوراق خزانه دولتی
• اوراق صکوک شرکتی
• اوراق مشارکت ‌دولتی و شرکتی
• اوراق مرابحه
• اوراق استصناع
• اوراق منفعت
• اوراق سلف موازی استاندارد
• گواهی‌سپرده
• سهام ممتاز
• اوراق بهادار

علت نام گذاری اوراق بدهی:

عمدتا شرکت هایی با مشکلات منابع مالی یا نقدینگی وجود دارند که به جای اخذ وام از بانک ها یا موسسات مالی، باهدف جمع آوری نقدینگی سرمایه گذاران اقدام به انتشار این نوع از اوراق می کنند و در اصطلاح مالی به آن تامین مالی جمعی گفته می شود.این اقدام شرکت ها از منظر علم اقتصاد نوعی دارایی ارزشمند است زیرا آن ها با خلق بدهی و بازپرداخت آن در آینده با گسترش فعالیت ها و پروژه های خود دارایی های بیشتری را بدست خواهند آورد.

مهمترین ناشر این اوراق دولت ها هستند به همین منظور با پشتوانه دولتی از معتبرترین نوع اوراق بهادار در جهان به شمار میآیند. تحلیلگران بازارهای مالی معتقدند که هرچه اوراق بدهی یک کشور ارزشمند تر باشد، آن کشور از منظر اقتصادی از وضعیت بهتری برخوردار است.

۲- سهام

متداولترین اوراق بهادار در بازار، سهام است. از آنجا که سهام دارای ارزش اسمی(100تومان یا 1000ریال برای هر برگ سهام عادی) می باشد تعداد آن برای شرکت های متفاوت با سرمایه متفاوت متغیر است. برای محاسبه تعداد سهام عادی یک شرکت، سرمایه آن را بر ارزش اسمی هر سهم تقسیم می کنند و از این طریق تعداد سهام برای آن ها محاسبه می شود. دارنده سهام عادی مالک شرکت است و در سود سهام سالیانه، حق رای مجامع و افزایش و کاهش قیمت سهم ها متاثر می شود. برخلاف دارندگان اوراق بدهی که عموماً فقط سود و ارزش اسمی دریافت می‌کنند، دارندگان سهام قادر هستند تا از سود سهام خود منفعت کسب کنند.

2-1.انواع سهام

براساس قانون تجارت سهام به صورت بانام، بی نام و ممتاز تقسیم بندی شده اند.

سهام بانام: سهمی است که برروی برگه سهم نام دارنده آن قید شده باشد.

سهام بی نام: سهام بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و مالک ، دارنده آن شناخته می شود مگر خلاف آن ثابت گردد.

سهام ممتاز: سهام ممتاز به سهامی اطلاق می شود که در مقایسه با سایر سهام ( سهام عادی ( از امتیاز و اولویت برخوردار باشند . این قبیل امتیازها که باید در اساسنامه شرکت منعکس و به تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام رسیده باشد.

سهام نقدی: ارزش این گونه سهم ها ممکن است به صورت نقدی پرداخت و یا تعهد پرداخت صورت پذیرد.

سهام غیرنقدی: سهامی است که قیمت آن در قالب آورده غیر نقدی شامل ساختمان ، خودرو ، ماشین آلات ، لوازم اداری ، مواد اولیه و نظایر آن تامین شده باشد

سهام انتفاعی: گاهی دولت به منظور انتقال صنایع به مناطق محروم یا انجام نوعی خدمت در مناطق خاص برای یک شرکت صادر می نماید و شرکت نیز متعهد است در پایان فعالیت ، دارایی خود را به دولت واگذار نماید.

 سهام موسس: سهام موسس آن سهامی است که به لحاظ فعالیت هیات موسس و ابتکار و خلاقیت آن ها بنا به تجویز اساسنامه به موسسین شرکت تعلق می گیرد. این نوع سهام به طور معمول از میزان سود بیشتری نسبت به سهام عادی برخوردار هستند.

۳- ابزار مشتقه

ابزار مشتقه نوعی اوراق بهادار است که ارزش خود را از دارایی پایه(سهام، کالا، نرخ بهره، صنعت ساخت و ساز و…) که قرارداد بر روی آن بسته می شود، می گیرد. ارزش ابزار مشتقه به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می‌شوند، بستگی دارد. ابزار مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می‌شود. رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت‌اند از سهام، طلا، کالاها، ارز، شاخص‌های بازار و…

ابزار مشتقه را هم می توانید در بازار بورس و هم در بازار خارج از بورس(Over The Counter=OTC) مبادله نمائید اما آنچه در خصوص ابزار مشتقه مرسومتر است معامله این ابزارها در بازار خارج از بورس است زیرا حجم عمده ای از این قراردادها استاندارد سازی نشده اند. به دلیل ماهیت بازار خارج از بورس(ریسک بیشتر)، بازدهی این قراردادها نسبت به قراردادهای استانداردشده بسیار بیشتر است.

امروزه چهار نوع اوراق مشتقه اصلی مورد معامله قرار می‌گیرد که شامل:

• قراردادهای سلف
• قراردادهای آتی
• قراردادهای اختيار معامله
• قراردادهای معاوضه