قرارداد سلف موازی استادارد (بخش اول)

بسیاری از اندیشمندان مسلمان در زمینه طراحی ابزار های مالی اسلامی ،مطالعات گسترده ای روی انواع عقود شرعی برای ابزار سازی انجام دادند. آنها توانستند انواع صکوک مانند:اوراق مشارکت ،قرض الحسنه ،مرابحه ،اجاراه،استصناع ، مزارعه و مساقات طراحی کنند که برخی،قابلیت استفاده در جایگاه ابزار سیاست پولی را نیز داشته اند.

ویژگی این قراردادها

ویژگی این ابزار ها این است که به طور معمول برای طراح ها و پروژه هایی میان مدت و بلندمدت به کار میرود. اما برای تکمیل پاسخگویی به نیازهای بازار پول و سرمایه،نیاز به اندیشه طراحی ابزارهای دیگر با کارکردهای کوتاه مدت بوده است؛ به نظر می رسد می توان با استفاده از قرارداد سلف این نیاز را برآورده کرد.

تاکنون طراحی های متفاوتی با استفاده از عقد پایه سلف در راستای ابزار سازی انجام شده است؛ ساختارمند و منضبط شدن قراردادهای سلف و بورسی شدن آن در بورس کالای ایران ،انتشار صکوک(اوراق) سلف برای نخستین بار در بحرین ونیز استفاده از سازوکار سلف موازی در مالزی از این موارد میباشند.

موسسه پولی بحرین برای نخستین بار در حوزه کشورهای خلیج فارس در سال 2001 ، اسناد دولتی مطابق با قوانین اسلامی رامنتشر کرد. ارزش این اسناد،25 میلیون دلار آمریکا، به شکل اوراق 3ماه با عنوان اوراق بهادار «صکوک سلم»بود.سودان نیز اقدام به استفاده از این اوراق کرده است.

بانک مرکزی این کشور،قرارداد به مبلغ 65میلیون یورو با شرکت سرمایه گذاری سودان از راه اوراق سلف نفت به مدت 3سال منتشر کرد، در این قرارداد هشت بانک خارجی و دو بانک محلی مشارکت داشتند.

اوراق سلف موازی در ایران

در ایران نیزبورس کالای ایران به منظور پاسخگویی به نیاز تامین مالی بخش صنعت اقدام به طراحی اوراق سلف موازی نمود. در اولین گام در فروردین 1392 دستورالعمل معاملات سلف موازی استاندارد برای انتشار اوراق سلف بر روی کلیه کالاها طراحی شد، که منجر به انتشار اوراق سلف برروی سنگ آهن شرکت گلگهر در تیرماه 1393به مبلغ 830میلیارد ریال شد.

در سال 94نیز انتشار اوراق سلف جهت تامین مالی صنایع مختلف دراین بورس ادامه یافت. بطوریکه در مجموع بالغ بر 5621 میلیارد ریال تامین مالی برای شرکت های ذوب آهن اصفهان، پتروشیمی آبادان، سیمان سپاهان، گلگهر و چلدرملو در سال 94 صورت گرفت.

دراین نوشتار قصد داریم پس از معرفی اجمالی عقد سلف و سازوکار سلف موازی، مجموعه ای از تجربیات خارجی واقدامات داخلی در راستای راه اندازی قراردادهای سلف موازی استاندارد را بررسی نموده وسناریوی اجرایی معاملات سلف موازی استاندارد را تشریح نماییم.

معرفی قراردادهای سلف

قرارداد سلف قراردادی است که براساس آن،کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده وبهای آن درهنگام معامله پرداخت می گردد. این قرارداد یکی از ابزارهای تامین مالی تولیدکنندگان کالا میباشد و به صورت فراگیر توسط تولیدکنندگان مورد استفاده قرار می گیرد.

این قرارداد یکی از عقود مورد تایید اسلام است ودر واقع یکی از شقوق بیع است، به این صورت که اگر در قرارداد بیع برای تحویل مبیع (دارایی مورد معامله) مدت تعیین می شود، معامله را بیع سلف یا سلم می گویند.

برای صحت عقد سلف علاوه بر شرایط عمومی صحت قراردادها شرایطی لازم است که به اختصار شرح زیر است:

1. توصیف جنس و اوصاف مبیع (اوصاف اثر گذار بر قیمت در یک جنس)به گونه ای که با این توصیف هیچ گونه ابهامی در خصوص کالای مورد تحویل باقی نماند
2. معین شدن مقدار مبیع از جهت وزن، پیمانه ، عدد یا هر معیار معتبر دیگر
3. مضبوط و معین شدن سر رسید تحویل به طور کاملا دقیق
4. معین شدن مکان نحویل
5. پرداخت کل ثمن (وجه معامله) توسط خریدار قبل از ترک مجلس، وگرنه معامله نسبت به ثمن باقی مانده باطل است.
6. اگر خریدار چیزی به سلف خریده باشد، قبل از سررسید نمیتواند آن را بفروشد؛ نه به خود فروشنده و نه غیر او ، مساوی ثمن اول باشد یا غیر مساوی.
7. اگر در سررسید فروشنده بنا به دلایلی چون نبود کالا به خاطر آفت ،کمیابی در مکان تحویل ،نتواند کالا را تحویل دهد ، خریدار مخیر است معامله را فسخ کند (یعنی وجه پرداختی را دریافت کند)و یا منتظر بماند تا بیع متمکن از پرداخت شود.

قرارداد سلف موازی در بورس ایران

تجربیات بین اللملی در استفاده ار عقد پایه سلف در معاملات

در چندین کشور اسلامی اقداماتی در راستای استفاده از عقد پایه سلف در تامین مالی انجام شده است که دربرخی از آنها یک مکانیسم بسیار ساده و ابتدایی درحد انجام گستره سلف مورد استفاده قرار گرفته ودر برخی دیگر استفاده ازاین قرارداد ساختارمند بوده و به انتشار اوراق سلف منجر شده است؛

ولی به هر حال در هیج یک از کشورهای اسلامی شواهدی مبنی بر وجود یک بازار سلف موازی فعال مشاهده نمی شود. در ادامه به مهمترین تجربه های موجود در این زمینه اشاره کرده و سپس سازوکار سلف موازی در بورس کالای ایران را تشریح خواهیم کرد.

بحرین

اوراق سلف نخسین بار در بحرین منتشر شد. موسسه پولی بحرین برای نخستین مرتبه در حوزه کشورهای خلیج فارس در سال 2001 میلادی ،اسناد دولتی مطابق با قوانین اسلامی منتشر کرد. ارزش این اسناد 25 میلیون دلار آمریکا ،به شکل اوراق سه ماهه و با عنوان اوراق بهادار «صکوک سلم» بود. اوراق پیش گفته نرخ بازدهی ثابت 3,95 درصدی داشت که مبتنی بر نرخ بهره نبود.

این صکوک در بحرین تا سال 2003 میلادی ،23 بار منتشر شد و ارزش آن حدود 625 میلیون دلار بوده است. روال اجرای این ابزار به این صورت است که دولت بحرین ،الومینیوم را به خریدار می فروشد و به جای تحویل فوری ،تعهد میکند تا تاریخ معینی در آینده ، به وسیله بانک اسلامی ، مقدار خاصی آلومینیوم عرضه کند. هم زمان، بانک اسلامی از دولت بحرین، درجایگاه عامل می خواهد که به هنگام عرضه آلومینیوم ، آن را از راه کانالهای توزیعی بانک ، توزیع کند.

سیدعبدالرحمن باکر از مسئولان بانک مرکزی بحرین، باور دارد که صکوک اسلامی و از جمله اوراق سلف در کشورهای اروپایی نیز رشد چشم گیری داشته؛ به گونه ای که طی چند سال حجم آن از 4 میلیارد دلار به 120 میلیارد رسیده است. در خبر دیگر آمده است که دولت بحرین به منظور جبران بخشی از کسری بودجه حاصل از کاهش قیمت نفت، اوراق سلم به مبلغ 18 میلیون دینار منتشر کرده است.

مشکل اصلی اوراق سلف مدل بحرین، این است که به جهت محدودیت شرعی پیش گفته، نتوانسته راهکاری برای حل مشکل بازار ثانویه اوراق پیدا کند و به همین جهت اوراق سلف بحرین، به صورت کوتاه مدت و قابل عرضه فقط در بازار اولیه منتشر می شود.

سودان

سودان نیز اقدام به استفاده از این اوراق کرده است. بانک مرکزی این کشور، ارواقی به مبلغ 65 میلیون یورو با شرکت سرمایه گذاری سودان از اوراق سلف نفت برای سه سال منتشر کرد و این قرارداد هشت بانک مرکزی و دو بانک محلی مشارکت داشتند.

ایران

در حال حاضر در بورس کالای ایران محصولات مختلف در قالب قرارداد های سلف ساختار یافته برای بازه های زمانی مختلف با نظر تولید کننده در دوره های زمانی منظم و با توجه به سیاستهای فروش آنها ارائه می شود.

از زمان شروع کار سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران قراردادهای سلف بر روی انواع فلزات مورد معامله قرار گرفته است. و تولیدکنندگان این کالاها به دفعات از آن برای تامین مالی خود استفاده کرده اند.

طبق دستور العمل معاملات بورس کالای ایران محدودیت زمانی برای سررسید قراردادهای سلف وجود ندارد و باتوجه به تقاضای بازار قرارداد های سلف میتواند با هر سررسیدی منتشر شود ولی تاکنون بالاترین سررسید انتشار سلف در این بورس 6 ماهه بوده است.

در این بازار کالاها با قیمت پایین تر از قیمت نقدی آنها فروخته میشود و دلیل آن وجود ارزش زمانی پول است. عمده خریداران در بازار سلف بورس کالا ایران مصرف کنندگان واقعی کالاهای فروخته شده می باشند پس در این معاملات تمامی معاملات انجام شده در پایان منجر به تحویل فیزیکی در سر رسید می شود و بورس کالا ایران بر فرایند تحویل نظارت دارد.

مزایا سلف عادی

1. امکان تامین مالی کوتاه مدت با کمترین هزینه وجود دارد.
2. تامین مالی در کوتاه ترین زمان ممکن انجام می شود.
3. محدودیتی از نظر وجوه مورد نیاز جهت تامین مالی وجود ندارد.
4. این ابزار کارکرد پوشش ریسک برای طرف فروشنده را به طور کامل ایفا می کند.

پرکاربردترین مشتقات مالی

انواع آپشن ها (انواع اختیار معامله)

نحوه خرید و فروش اختیار معامله ؛ آموزش اختیار معامله

بازار آتی طلا و سکه

آشنایی با معاملات قرارداد های آتی زعفران

مشاوره سرمایه گذاری در بورس و تحلیل سبد شما