سازمان تخیلی،خوشه ای، ماتریسی در یک نگاه

در نوشته های پیشین سعی کردیم مفاهیم مختلف سازمانی را به صورت مختصر در گروه مشاوران خبره کسب و کار ایرانیان توضیح دهیم اما گستردگی فضای سازمان ها به قدری است که باید در این خصوص چندین کتاب نوشته شود. در ادامه با نوع دیگری از سازمان ها، یعنی سازمان های تخیلی، خوشه ای، سازمان ماتریسی، سازمان صف-ستاد آشنا خواهیم شد و به بحث خواهیم پرداخت.

بخش های مختلف سازمان تخیلی

سازمان های تخیلی دارای یک بنیه اساسی است. که این بنیه از چند بخش اصلی تشکیل شده است. این بخش ها عبارتند از:

• یک شرکت هدایت کننده مرکزی
• یک خیال پرداز و نقش استراتژیک این فرد( که این خیال پردازی می تواند یک کارآفرین یا یک رهبر باشد.)
• یک بینش کسب و کار تا شبکه را منسجم نگه دارد.
• یک فرهنگ تخیلی منحصر به فرد
• یک مشتری پایه ای که از طریق محصول و سیستم تحویل و سفارش با شرکت اصلی ارتباط برقرار می‌کند.
• سیستم بازاریابی و سیستم پرداخت.
• شُرکا

در بیان ویژگی های سازمان های تخیلی لازم به ذکر است که بر طبق نظر هرزبرگ، سازمان تخیلی سیستمی می باشد که در آنجا منابع و فرایندهای ایجاد شده در خارج از محدوده مرز قانونی هدایت و اداره میگردند.

ویژگی سازمان های تخیلی

همانگونه که مستحضر هستید هر سازمان ویژگی های خاص خود را دارد. سازمان تخیلی نیز ویژگی های خاص خود را دارد که این ویژگی ها عبارتند از:

• بسیار بزرگتر از آن هستند که در چارت سازمانی نمایان هستند.
• بسیار ارزشمندتر از آن هستند که در ترازنامه شان نشان داده می شوند.
• سازمان‌هایی هستند که در آن همراه با مشتری ایجاد ارزش می گردد و با مشتریان به عنوان اعضای معمولی سازمان رفتار می‌شود.
• افراد و کارکنانی که به استخدام این گونه سازمانها در می‌آیند خیلی کمتر از افرادی هستند که با این سازمانها سر و کار دارند.

سازمان های خوشه ای:

در مورد ویژگی‌های سازمان‌های خوشه‌ای باید گفت که سازمان‌های خوشه‌ای(ORGANIZATIONS C) سازمان‌هایی هستند که در آن گروهی از افراد با هم همکاری می‌کنند تا مشکلات کسب و کاری را برطرف کرده یا یک فرایند جدیدی را تعریف و تدوین کنند و بعد از این که کارشان انجام شد از هم جدا می‌شوند. بنابراین سازمان‌های خوشه ای مبتنی بر تیم ها و گروه ها هستند که اعضای این تیم ها ممکن است از مناطق جغرافیایی مختلف باشند و از طریق سیستم ارتباطات و اطلاعات با هم ارتباط برقرار کرده و با هم کار کنند. در سازمان‌های خوشه ای، تیم طراحی ایجاد شده‌ است تا یکسری از وظایف را انجام دهند که این وظایف عبارتند از:

• جریان اطلاعات را سرعت بخشند.
• زمان چرخه محصول را کوتاه تر سازند.
• شرکت ها را به مشتریانشان نزدیک کنند.
• کارایی و اثربخشی را افزایش دهند.

بنابراین خوشه‌ها سیستم‌های کاری با مهارت های چندگانه و منعطف هستند که با توجه به بینش و فلسفه وجودی شرکت با سازمان تشکیل شده و وظایفی را عهده دار می شوند، تعداد اعضای آنها از ۵ تا ۷ نفر یا از ۳۰ تا ۵۰ نفر می‌باشد که این  تعداد به ماهیت کار بستگی دارد.

مدل سازمان صف مامورين دولتي

سازمان صف – ستاد:

در بیان ویژگی‌های این سازمان لازم به ذکر است که ماهیت پیچیده شرکت های مدرن مستلزم بهره‌گیری از متخصصانی همانند مهندسان و بازاریابان و حسابداران و حقوقدانان و متخصصان منابع انسانی و متخصصان مالی و سایر فعالیت‌های تخصصی می باشد که به این افراد کارکنان کاربردی شرکت گفته می‌شود. این کارکنان بر اساس تخصصشان تقسیم شده و در راستای آن مسئولیت‌هایی را در سازمان می پذیرند.

ویژگی های سازمان صف-ستاد

در این مدل، تکنولوژی ها نسبتاً ثابت و تغییرات تکنولوژی قابل پیش‌بینی بوده و در شرایط رقابت محدود قابل استفاده می باشند. این مدل ویژگی‌های مدل کارشناسی و صف را با هم تلفیق نموده و مسئولیت اختیار معمولاً به هر حوزه خاص محول می گردد و مدیران بالاتر، مسئولیت ایجاد هماهنگی را در مابین حوزه های مختلف دارند. این‌گونه سازمان ها ممکن است چند لایه عمودی مدیران داشته باشند.

کارایی این ساختار سازمانی در پاسخگویی به نیازهای انقلابی تکنولوژیکی با چالش مواجه می شود چرا که ساختار مدیریت چند لایه مبادلات افکار و آرا و اتخاذ تصمیمات و اقدامات بدیع و نو و جسورانه را بسیار دشوار می نماید. انتقال ایده ها از بالا به پایین و از پایین به بالا بوده و ممکن است با مقاومت در مقابل تغییر مواجه باشند. همچنین وجود فاصله بین واحدهای آن باعث تقویت وفاداری در واحد نسبت به سازمان می گردد.

 سازمان های ماتریسی:

در بیان ویژگی های سازمانهای ماتریسی باید بیان کرد که مدل سازمانهای ماتریسی به صورتی است که در آن یک مسئول و سرپرست ممکن است در پیش از یک رابطه اختیاراتی داشته باشد این مدل معمولاً در مواقعی استفاده میشود که ترکیبی از دپارتمان ها و محصولات مختلف مورد نیاز باشد. شرکتی که چند محصول داشته باشد برای هر نوع از محصول یک مدیر انتخاب می نماید که این مدیر با دپارتمان های مختلف مانند دپارتمان های مالی، کارکنان و تولید رابطه دارد؛ همچنین مدیر با مدیران دیگر و مدیرعامل در ارتباط می باشد. به عنوان مثال مهندس کیفیت یک محصول ممکن است هم به مدیران محصول گزارش دهد و هم به مدیر تولید آن محصول گزارش دهد.

کاربرد سازمان های ماتریسی

این نوع سازمان میان شرکت‌های چند ملیتی که پروژه‌ها و محصولات مختلف تولید می نمایند بسیار رایج می باشد. در این گونه سازمانها کارشناس شرکت به مدیر خود و مدیران کشورهای خاص گزارش ارائه می نمایند. یک سازمان ماتریسی در چند مرحله طراحی می شود. در ابتدا به شکل نیروی ضربت یا یک تیم متشکل از اعضای منتصب و برگزیده از دپارتمانهای مختلف موجود در شرکت مانند مالی ،حسابداری ،منابع انسانی و اجرایی شروع به کار می نمایند.

با پیشرفت پروژه نیاز به ایجاد سازمان دائمی می باشد که با انتخاب یک مدیر مجزا برای هر بخش یا پروژه انجام می‌شود. کار مدیریت در سازمانهای ماتریسی بسیار سنگین است چرا که نیاز به هماهنگی و مذاکرات مدام و تحمل دیگران و داشتن دیدگاه مشارکت جو و پذیرش قدرت تقسیم دارد.

یک طرح سازمان ماتریسی در مقایسه با یک طرح سازمان عمودی بیشتر موجب تحرک و خلاقیت می شود و انعطاف‌پذیری و تلاش تیمی را گسترش و افزایش می‌شود.